تحريرالوسيله ،

مهمترين رسالة فتوايي امام خميني در عبادات و معاملات به عربي . اين كتاب ، جامعِ ابواب فقه به صورت غيراستدلالي است و اصطلاحات و نظريات دقيق فقهي در آن با عباراتي ساده بيان شده است . تحريرالوسيلة حاشية امام خميني بر وسيلة النجاة تأليف سيدابوالحسن اصفهاني (متوفي 1365) است و وسيلة النجاة حاشية اصفهاني بر ذخيرة الصالحين تأليف سيدمحمدكاظم طباطبايي يزدي (متوفي 1337) است (آقابزرگ طهراني ، ج 25، ص 85). اصفهاني حواشي خود بر ذخيرة الصالحين را در متن آن وارد كرد و با افزودن مسائل بسياري آن را وسيلة النجاة ناميد. اين كتاب اكثر ابواب فقهي و مسائل مبتلابه را با نظمي دقيق دربر دارد و در دو مجلد به چاپ رسيده است (همانجا؛ انصاري ، ص 205).

امام خميني كه وسيلة النجاة را اثري مهم مي دانست ( رجوع كنيد بهپابه پاي آفتاب ، ج 3، ص 209، به نقل از جعفر سبحاني )، در دوران اقامت در قم بر آن حاشيه نگاشت ( رجوع كنيد به امام خميني ، ج 1، ص 6؛ پابه پاي آفتاب ، ج 1، ص 266، به نقل از محمدرضا توسلي ). احترام نويسنده به مرجع وقت ، حاج آقا حسين بروجردي (متوفي 1340ش )، مانع از چاپ و انتشار اين اثر شد ( رجوع كنيد به پابه پاي آفتاب ، ج 3، ص 316، به نقل از حسن طاهري خرم آبادي )، اما بعدها به طور جداگانه و چند بار نيز همراه با وسيلة النجاة به چاپ رسيد (انصاري ، ص 202). تبعيد امام خميني به شهر بورساي تركيه در 1343ش فرصتي فراهم آورد تا نويسنده آنطور كه خود مي گويد (امام خميني ، همانجا) از فراغتش در حدود يازده ماه اقامت اجباري در آن شهر براي وارد كردن حاشية مذكور در متن وسيلة النجاة استفاده كند و آن را تحريرالوسيلة بنامد. به نظر مي رسد در آن زمان تحريرالوسيلة مانند وسيلة النجاة به كتاب الميراث ختم مي شده است .

امام خميني پس از تبعيد از تركيه به عراق و اقامت در نجف ، مسائل مربوط به حج ، نماز جمعه ، دفاع ، امر به معروف و نهي از منكر، قضا، شهادات ، قصاص و ديات و نيز بسياري از مسائل مبتلابه را كه در دوران اقامت در قم تدريس كرده بود ( پابه پاي آفتاب ، ج 4، ص 136، به نقل از محمدحسن مرتضوي لنگرودي )، به تحريرالوسيلة افزود ( رجوع كنيد به همان ، ج 1، ص 61، به نقل از احمد خميني ؛ استادي ، ص 60). اين اثر، گذشته از مشتمل بودن بر نظريات امام خميني ، دو تفاوت كلي با وسيلة النجاة دارد. از يكسو برخي مسائل غيرمبتلابه آن حذف شده و از سوي ديگر مسائل مبتلابه زيادي بر آن افزوده شده است . سيدابوالحسن اصفهاني نيز مسائل مورد ابتلا را مطرح كرده بود، اما امام خميني آنها را بسط داد ( رجوع كنيد به معرفت ، ص 151). در مجموع ، اضافات تحريرالوسيلة نزديك به يك سوم كل كتاب را دربر مي گيرد ( پابه پاي آفتاب ، ج 3، ص 209، به نقل از جعفر سبحاني ). مسائل مستحدثة تحريرالوسيلة شامل مباحث بيمه ، سفته ، سرقفلي ، عمليات بانكي ، بليت بخت آزمايي ، تلقيح مصنوعي ، تشريح ، پيوند اعضا، تغيير جنسيّت ، راديو و تلويزيون و برخي مسائل متفرقه است كه در آخر كتاب جاي دارد.

نويسنده كوشيده است كه با كمترين تغيير، حاشيه اش را در متن وسيلة النجاة وارد كند، اما علاوه بر تغييرات محتوايي مذكور، در مواردي نحوة بيان مسائل و عناوين و ترتيب آنها را نيز تغيير داده است ؛ مثلاً نماز ليلة الدّفن را كه در وسيلة النجاة در كتاب الصلوة مطرح شده ، در تحريرالوسيلة در باب دفن از كتاب الطهارة آورده و نيز سه مبحث ظِهار، ايلاء و لِعان را كه در وسيلة النجاة ذيل يك عنوان «القول في الظهار و الايلاء و اللعان » آمده ، در تحريرالوسيلة به صورت سه كتاب آورده است . اين تغييرات صوري و محتوايي كه در سراسر تحريرالوسيلة مشهود است ، سبب برتري آن بر وسيلة النجاة شده است ( رجوع كنيد بهمعرفت ؛ استادي ، همانجاها). عواملي چون شهرت فقهي و ظلم ستيزي نويسنده ، جامعيت كتاب و رواني متن آن و پاسخگويي به مسائل مورد نياز موجب شد كه مقلدان عرب زبان چاپ و تكثير تحريرالوسيلة را درخواست كنند. در پاسخ به اين تقاضا، به دستور نويسنده ، كتاب تلخيص شد و با عنوان زبدة الاحكام در دسترس عموم قرار گرفت (استادي ، همانجا؛ پابه پاي آفتاب ، ج 4، ص 37ـ 38، به نقل از عباسعلي عميد زنجاني ). پس از چندي نيز همة تحريرالوسيلة براي اولين بار در نجف چاپ شد ( پابه پاي آفتاب ، ج 3، ص 166، به نقل از حميد روحاني )، ولي به كار بردن لقب «زعيم حوزه هاي علميه » در پشت جلد آن ، موجب شد كه نويسنده با انتشار آن مخالفت كند تا اينكه اين لقب را برداشتند و او با توزيع كتاب موافقت كرد (همان ، ج 3، ص 166، به نقل از حميد روحاني ، ج 4، ص 95، به نقل از محمدحسن قديري ).

ممانعت حكومت پهلوي از انتشار آثار امام خميني موجب شد كه تحريرالوسيلة بارها در ايران با عناويني چون كتاب الفقه و وسيلة النجاة چاپ و توزيع شود (همان ، ج 1، ص 61، به نقل از احمد خميني ).

پس از پيروزي انقلاب اسلامي ، قضات دادگستري براي رفع خلا قانوني از تحريرالوسيلة به عنوان متمم قانون استفاده مي كردند كه با قانوني شدن استفاده از آراي مشهور فقها (اصل 167 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ) و توسعة نِطاق مرجعيت امام خميني و انطباق اكثر آراي او با آراي مشهور فقها، اين كتاب در دادگاهها و محافل علمي مورد توجه و مراجعة بيشتر قرار گرفت .

تحريرالوسيلة چندين ترجمه و شرح دارد كه مهمترين آنها بدين قرار است ترجمة فارسي محمدباقر موسوي همداني در چهار جلد، ترجمة فارسي علي اسلامي و قاضي زاده زيرنظر محمدمؤمن قمي و حسن طاهري خرم آبادي در چهار جلد و ترجمة فارسي بخشهايي از تحريرالوسيلة به قلم عبدالكريم بي آزار شيرازي با اضافات در چهار جلد (انصاري ، ص 205ـ206؛ استادي ، ص 61)؛ شرح آيت اللّه محمدفاضل لنكراني به نام تفصيل الشريعة في شرح تحريرالوسيلة كه مبسوطترين شرح آن بوده و تاكنون چهارده جلد آن منتشر شده است ، به گفتة شارح ( رجوع كنيد به پابه پاي آفتاب ، ج 4، ص 70) بخشي از اين شرح نيز در دورة تبعيد وي نوشته شده است ؛ شرح آيت اللّه ناصر مكارم شيرازي به نام انوارالفقاهة كه بخش حدود و تعزيرات و ديات آن به پايان رسيده است ؛ شرح سيدمصطفي خميني به نام مستند تحريرالوسيلة در دو جلد؛ شرح احمد مطهري ساوجي به نام مستند تحريرالوسيلة در شش جلد (انصاري ، ص 206) و شرحهايي از فقها و مراجع ديگر چون حاج شيخ يوسف صانعي ، محمدمؤمن قمي ، محمدحسن احمدي فقيه يزدي ، احمد سبط الشيخ انصاري ، علي اكبر سيفي مازندراني ، عبدالنبي نمازي و زين العابدين احمدي زنجاني (براي آگاهي بيشتر رجوع كنيد بههمان ، ص 206ـ207). عالماني چون مكارم شيرازي ، فاضل لنكراني ، نوري همداني ، علوي گرگاني ، يوسف صانعي ، احمدي فقيه يزدي و تجليل تبريزي نيز بر تحريرالوسيلة حاشية فتوايي نوشته اند (همان ، ص 207).

منابع : آقابزرگ طهراني ؛ رضا استادي ، «كتابها و آثار علمي امام خميني (ره )»، حضور ، ش 1 (خرداد 1370)؛ ناصرالدين انصاري ، «تأليفات و تقريرات امام خميني (ره )»، آينة پژوهش ، سال 10، ش 4 (مهر و آبان 1378)؛ پابه پاي آفتاب : گفته ها و ناگفته ها از زندگي امام خميني ( س )، گردآوري و تدوين اميررضا ستوده ، تهران : نشر پنجره ، 1373ش ـ ؛ روح اللّه خميني ، رهبر انقلاب و بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران ، تحريرالوسيلة ، بيروت 1407/ 1987؛ محمدهادي معرفت ، «مصاحبه

با حضرت آيت اللّه محمدهادي معرفت »، حوزه ، سال 6، ش 2 (خرداد و تير 1368).

/ علي محمد حكيميان /

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: